Büyükşehir Belediye organlarında üçlü organ modeli korunmuştur. Buna göre büyükşehir belediye meclisi, büyükşehir belediye encümeni ve büyükşehir belediyesi başkanı, büyükşehir belediyesinin organlarını oluşturur.
Büyükşehir Belediye Meclisleri büyükşehir belediyesinin karar organıdır. Yeni kanun da belediye meclisinin görevlerine ilişkin değişiklikler şöyledir;
Kanunun 13. Maddesine göre “Büyükşehir belediye meclisi, her ayın ikinci haftası önceden meclis tarafından belirlenen günde mutat toplantı yerinde toplanır” şeklinde belirtilerek büyükşehir meclisinin yapılacak toplantılarına bir düzen getirilmiştir. 3030 sayılı kanun da olağan ve olağanüstü toplantı sisteminden vazgeçilmiştir. (Ek fıkra: 30.5.2007-5675/1 Md.) Büyükşehir belediye başkanı, acil durumlarda lüzum görmesi halinde belediye meclisini bir yılda üç defadan fazla olmamak ve her toplantı bir birleşimi geçmemek üzere toplantıya çağırır. Olağanüstü toplantı çağrısı ve gündem en az üç gün önceden meclis üyelerine yazılı olarak duyurulur ve ayrıca mutat usullerle ilan edilir. Olağanüstü toplantılarda çağrıyı gerektiren konuların dışında hiçbir konu görüşülemez.
Kanun 15. Maddesinde İhtisas komisyonları, her siyasî parti grubunun ve bağımsız üyelerin büyükşehir belediye meclisindeki üye sayısının meclis üye tam sayısına oranlanması suretiyle oluşturulan bir teşkilat olarak ifade edilmiştir.
- İmar ve bayındırlık komisyonu,
- Çevre ve sağlık komisyonu,
- Plân ve bütçe komisyonu,
- Eğitim, kültür, gençlik ve spor komisyonu,
- Ulaşım komisyonunun kurulması gereken zorunlu komisyonlar olarak belirlenmiş.
Komisyon çalışmalarında uzman kişilerden yararlanılabilir. Gündemdeki konularla ilgili olmak üzere; kurum temsilcileri, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, üniversitelerin ilgili bölümlerinin, sendikalar (oda üst kuruluşu bulunan yerlerde üst kuruluşun, sendika konfederasyonunun bulunduğu yerde konfederasyonun) ve uzmanlaşmış sivil toplum örgütlerinin temsilcileri ile davet edilen uzman kişiler, oy hakkı olmaksızın ihtisas komisyonu toplantılarına katılabilir ve görüş bildirebilir. İhtisas komisyonlarının görev alanına giren işler bu komisyonlarda görüşüldükten sonra büyükşehir belediye meclisinde karara bağlanır. Komisyon raporları alenîdir, çeşitli yollarla halka duyurulur ve isteyenlere büyükşehir belediye meclisi tarafından belirlenecek maliyet bedeli karşılığında verilir.
Büyükşehir Belediye Encümeni, 5216 sayılı kanun ile idari bir organ olarak ifade edilmiştir. 5216 sayılı kanun aynı 3030 sayılı kanun gibi, Büyükşehir Belediye Encümenin görevleri açıkça belirtilmemiştir. Bu durumda da Belediye Kanunda Belediye encümeninin görev yetkilerinin Büyükşehir belediye encümeni için de uygulandığını söyleyebiliriz.
Büyükşehir Belediye Başkanı, büyükşehir belediyesinin başı ve aynı zamanda yürütme organıdır. Başkanın görevlerinden birkaçı şu şekilde sıralanmıştır;
- Belediyeyi stratejik plâna uygun olarak yönetmek, belediye idaresinin kurumsal stratejilerini oluşturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi hazırlamak ve uygulamak, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini belirlemek, izlemek ve değerlendirmek, bunlarla ilgili raporları meclise sunmak.
- Büyükşehir belediye meclisi ve encümenine başkanlık etmek, bu organların kararlarını uygulamak. Bu Kanunla büyükşehir belediyesine verilen görev ve hizmetlerin etkin ve verimli bir şekilde uygulanabilmesi için gerekli önlemleri almak.
- Büyükşehir belediyesinin ve bağlı kuruluşları ile işletmelerinin etkin ve verimli yönetilmesini sağlamak, büyükşehir belediyesi ve bağlı kuruluşları ile işletmelerinin bütçe tasarılarını, bütçe üzerindeki değişiklik önerilerini ve bütçe kesin hesap cetvellerini hazırlamak.
- Belediye personelini atamak, belediye ve bağlı kuruluşlarını denetlemek.
- Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak, engellilerle ilgili faaliyetlere destek olmak üzere engelli merkezleri oluşturmak. (25.4.2013 tarihli ve 6462 sayılı Kanunun 1 inci maddesiyle, bu bentte yer alan “özürlülerle” ve “özürlü” ibareleri sırasıyla “engellilerle” ve “engelli” şeklinde değiştirilmiştir.)
Büyükşehir belediyesi modelinde başkana çok geniş yetkiler sağlanmıştır. Bu yüzden belediye başkanı olarak seçilen kişinin doğru kişi olması büyük önem arz etmektedir. Büyükşehir belediye başkanının, çoğulluğunun kendi partisinde oluştuğu meclis başkanlığı yapması alınan kararların ne kadar özgürce alındığına dair bir sorgulama gerektirmektedir.
Büyükşehir belediye bütçesi ile ilçe belediyelerinden gelen bütçeler büyükşehir belediye meclisine sunulur ve büyükşehir belediye meclisince yatırım ve hizmetler arasında bütünlük sağlayacak biçimde aynen veya değiştirilerek kabul edilir. Büyükşehir ve ilçe belediye bütçeleri, büyükşehir belediye meclisinde aynı toplantı döneminde ve birlikte görüşülerek karara bağlanır ve tek bütçe hâlinde bastırılır ( md.25.)
5216 sayılı kanun büyükşehir belediyelerinin mali durumlarına ilişkin alınan önemli kararlardan birisi 26. maddedeki şirketlerin kurulmasıdır. 26. madde 2011 yılında yeniden şu şekilde düzenlenmiştir; “Büyükşehir belediyesi kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere göre sermaye şirketleri kurabilir. Genel sekreter ile belediye ve bağlı kuruluşlarında yöneticilik sıfatını haiz personel bu şirketlerin yönetim ve denetim kurullarında görev alabilirler. Büyükşehir belediyesi, mülkiyeti veya tasarrufundaki hafriyat sahalarını, toplu ulaşım hizmetlerini, sosyal tesisler, büfe, otopark ve çay bahçelerini işletebilir; ya da bu yerlerin belediye veya bağlı kuruluşlarının % 50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketler ile bu şirketlerin % 50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketlere, 8.9.1983 tarihli ve 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabi olmaksızın belediye meclisince belirlenecek süre ve bedelle işletilmesini devredebilir. (Ek cümle: 12.11.2012-6360/10 Md.) Ancak, bu yerlerin belediye şirketlerince üçüncü kişilere devri 2886 sayılı Kanun hükümlerine tabidir.)
Benimsenmeye başlayan büyükşehir belediye modelinde şirketlerin kurulması yerel düzeyde kamu-özel ortaklığı için atılan ilk adım niteliğinde olmakla birlikte klasik belediyecilik hizmetlerinin dönüşüme uğramaya başladığını da göstermektedir.
2008 yılında kabul edilen 5779 sayılı kanunla belediyelere genel bütçe vergi gelirlerinden pay verilmesi usulünde değişiklik yapılmıştır. Genel bütçe vergi gelirlerinden aldığı payın oranı düşmekle birlikte, pay havuzunun genişlemesiyle belediyelere daha kaynak aktarımı olmuştur. Bu düzenleme belediyelere mali olarak bir rahatlama sağlamıştır. 2012 yılında kabul edilen 6360 sayılı kanunda belediyelerin genel bütçe vergi gelirleri payı ve dağıtımında değişiklikler yapılmıştır (Ulusoy ve Akdemir, 2013:239,240).
Büyükşehir belediye modelinin ülkemizde yerleşik hale gelmesi 5216 sayılı kanun ile gerçekleşmiştir. Kanunla büyükşehir belediyelerinin hizmet yönünü güçlendirecek maddeler eklenmiş ülkemizde ki klasik belediyecilik anlayışı değişmiştir.
