- Dönemin sadrazamı Rusçuk Ayanı Alemdar Mustafa Paşa ve Padişahı II.Mahmut’tur. Osmanlı Devleti’ni bu sürece hazırlayan nedenlerin temeli III.Selim dönemine dayanmaktadır. III.Selim dönemindeki ıslahat hareketleri başarısızlığa uğramıştır ve bu dönemde bir otorite boşluğu oluşmuştur. Bunun nedeni dönemde Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu iç karışıklıklardan kaynaklanmaktadır. III.Selim bu nedenlerle Kabakçı Mustafa tarafından tahttan indirilmiştir. Yenilik taraftarı Alemdar Mustafa Paşa, ayanların bir kısmını İstanbul’da toplayarak devleti, içinde bulunduğu sorunlardan kurtaracak birtakım kararlar almıştır. Yeniliklerin uygulanabilirliğinin önünü açmak için III.Selim’i yeniden tahta geçirmek istedi fakat III.Selim öldürüldü. Bunun üzerine IV.Mustafa’yı tahttan indirerek yerine II.Mahmut’un çıkması sağlandı. II.Mahmut tarafından sadrazam seçilen Alemdar Paşa ile onun destekleyicisi olan Rusçuk yaranı bir süre merkezde siyasi güç oluşturdular. Bu gücün ilk önemli ürünü Sened- i İttifak adlı belgenin hazırlanması olmuştur. Söz konusu dönemde ayan ve hanedanlar yerel bir güç olan taşrayı paylaşmışlardı. Ülkede asayiş ve merkezi birliğin sağlanması konusu gündemdeydi. Alemdar, ülkede merkezi otoriteyi sağlamak, yeni reformlara başlayabilmek ve hanedanları itaat altına almak ve onlara birtakım güvenceler sağlamak amacıyla ayanlarla merkez arasında sened-i ittifak adı verilen belgenin imzalanmasını sağladı(7 Ekim 1808).
Sİ’nin ayan ağzından çıkmışçasına kaleme alınan metni yedi “şart ”tan ve bir “zeyl” den (ek) oluşmaktadır.
Merkezin yararına olan hükümler;
Padişah ve devlet otoritesine herkesin boyun eğmesi,
Padişah buyruk ve yasaklarının onun mutlak vekili olan sadrazamdan geçmesi ve ona itaat edilmesi,
Vergi ve asker toplanılmasına, karışıklıkların önlenmesine hanedan ve ayanlarım destek sağlaması
Ayanların yararın olan hükümler;
Sadrazamın keyfi eylemlerinin önlenmesi,
Ayanlara suçsuz yere ceza verilememesi,
Yerel hanedanlara haksızlık edilmemesi ve sürekliklerinin korunması,
Büyük ayanların yönetim ve etki alanlarının korunması
Halkın yararına olan hükümler;
Yoksulların ve reayanın korunması,
Ayanın, vergilerin ezici olmamasına, güvenliğe dikkat etmesi
Sened-i ittifak ile padişahın yetkileri ilk kez sınırlandırılmış ve yazılı hale getirilmiştir. Ancak Sİ, bir anayasa değil, ilk anayasal belgedir. Kazanımlar sadece Merkez ile Taşrayı değil, kamuyu da ilgilendirmektedir. Sened-i İttifak, bir yandan merkezi otoriteyi güçlendirmek için ayana birtakım haklar vermiş, diğer yandan tek egemen olan padişah ayanla egemenliğini paylaşmaya başlamıştır.
Sened-i ittifak çok kısa ömürlü bir belge olmuştur. Çünkü Sİ, Alemdar’ın ortadan kaldırılmasından sonra unutulup hükümden düşmüştür. Si’nin her yeni sadrazam ve şeyhülislam tarafından imzalanması usulü de, bu belgenin devamlılığının ve kalıcılığının ne kadar zayıf olduğunu göstermektedir. Alemdar’dan sonra bu belgeyi yeniden imzalayıp uygulamaya koyan bir sadrazam olmamıştır. Bu yüzden sened-i İttifak’a “Ölü doğan belge” denilmektir.
Kaynakça:
Tanör, Bülent(2013),”Osmanlı- Türk Anayasal Gelişmeleri”,Yapı Kredi Yayınları.
Nohutçu, Ahmet,”Anayasa Hukuku”
