2009 yılında Büyükelçi Ercan Özer’in görevi bitip merkeze döndüğünde, Büyükelçinin hiçbir planı uygulamaya geçmemişti. 2000 yılı öncesinde bu konuda herhangi bir girişim olup olmadığı ise bilinmemektedir. Bizim 2012 yılındaki başvurumuz da maalesef hiçbir sonuç doğurmadı. MSB Tulkerim’de ölen sekiz askerin ismini tesbit ettiği halde, söz konusu anıta isimlerini yazdır(a)madı. Diğer yandan yurtdışındaki şehitlik sayısı ve mevcut şehitliklerin bakım-onarımı hususlarında da kargaşa ve muğlaklık bulunmaktadır. 2016 yılının Kasım ayında Milli Savunma Bakanlığınca Şehitlik Yönetmeliği çıkarıldı. Bu yönetmeliğe göre yurtdışı şehitliklerin inşa ve bakım-onarımı Dışişleri Bakanlığına verildi. Bunun üzerine MSB, şehitlikler internet sitesini (https://www.msb.gov.tr/Birimler/personel/arsivmd/html/Sehitlikler/sehitlikler.html) kapattı. İlginçtir ki Genelkurmay Başkanlığı yukarıda bahsi geçen Askeri Tarih Belgeleri Dergisinin Birinci Dünya Harbi Şehitlik ve Defin Yerleri (Yurt Dışı) başlıklı sayısını da 2018 Temmuz’unda yayımladı. Derginin sunuş yazısında bile şehitliklerin bulunduğu ülkelerin tamamı değil, bulunduğu “belli başlı” ülkeler sayılmaktadır.[9] Diğer yandan Dışişleri Bakanlığının 2021 yılı İdare Faaliyet Raporunda halihazırda 33 ülkede şehitlik bulunduğu belirtilmekte, fakat bunların hangi şehitlikler olduğu (tam yerleri) yazılmamaktadır.[10] Oysa sadece Birinci Dünya Savaşı ile ilgili yurtdışında 54 adet şehitlik olduğu bilinmektedir.[11] Geri kalan şehitliklerin nerede olduğu ve kimin sorumluluğunda bulunduğu ise belirsizdir.
Son söz olarak şu denebilir ki Britanya İmparatorluğunun (Birleşik Krallık) İngiliz Milletler Topluluğu Savaş Mezarları Komisyonu, dünya savaşlarında ölen İngiliz Milletler Topluluğu erkek ve kadınlarının fedakârlıklarına yakışır bir şekilde anılmalarını sağlayarak, şu an yaklaşık 1,7 milyon kişiyi anmaktadır.[12] Fakat Türkiye Cumhuriyeti kurumlarının en azından Batı Şeria’da aynı şeyi yaptığını söylemek mümkün değildir. Birinci Dünya Savaşında verilen binlerce ölünün mezarlarını bulmak bugün Filistin yönetiminde çok zor hale geldiğinden, Nablus Muharebesi şehitlerini onurlandırmak için Dışişleri Bakanlığı tutarsız davranmayı bırakmalı ve Milli Savunma Bakanlığı da çabayı arttırmalıdır. Nablus şehri yakınlarına (örneğin Feria Vadisine) görkemli bir anıt inşa etmeli ve şehitlerin isimleri üzerine yazılmalıdır. Ayrıca yurtdışı şehitliklerin yönetilmesinde bir an önce düzen ve şeffaflık sağlanmalıdır.
Tulkerim İngiliz Şehitliğinden fotoğraflar
EK: Harita
KAYNAKÇA
“61. Suriye ve Filistin Cephesi’ndeki Türk şehit mezarlıklarının yerlerini bildiren liste”, Askeri Tarih Belgeleri Dergisi 67, Sayı: 143, (Temmuz 2018): 220-222
Dönmez, Cengiz, ”I. Dünya Savaşıyla İlgili Yurt Dışındaki Türk Şehitlikleri”, Gazi Akademik Bakış 7, Sayı 14, (Yaz 2014): 137- 162
“Ek- 14: Suriye ve Filistin’deki Türk şehitleri mezarlıklarını gösteren kroki”, Askeri Tarih Belgeleri Dergisi 67, Sayı: 143, (Temmuz 2018): Ek- 14
Eldem, Fatih Turgay, “Bir Nablus Muharebesi Hikayesi”, Vakanüvis- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 1, Ortadoğu Özel Sayısı, (2016): 69- 104
Milli Savunma Bakanlığı, 12.3.2012 tarihli ve 4220-7078-12/4272 sayılı tasnif dışı yazı
Özalp, Yalçın, “Yurt Dışındaki Türk Şehitlikleri”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 1987
“Sunuş”, Askeri Tarih Belgeleri Dergisi 67, Sayı: 143, (Temmuz 2018): II
Yılmazer, Tuncay, “Armageddon Yolun Sonu, Yıldırım Orduları Kuzey Filistin’i Nasıl Terk Etti?”, Filistin Araştırmaları Dergisi, Sayı 9, (Yaz 2021): 40-76
Dışişleri Bakanlığı, “2021 Yılı İdare Faaliyet Raporu”, Erişim: 13.3.2023, https://www.mfa.gov.tr/data/BAKANLIK/2021-idare-Faaliyet-Raporu.pdf
Commonwealth War Graves Commission, “Our Story”, Erişim: 21.3.2023, https://www.cwgc.org/who-we-are/our-story/
Dünya Bülteni, “Aksa’nın yanına Türk şehitliği”, Erişim: 18.9.2021, https://www.dunyabulteni.net/arsiv/aksanin-yanina-turk-sehitligi-h4114.html
Dipnotlar
[1] Fatih Turgay Eldem, “Bir Nablus Muharebesi Hikayesi”, Vakanüvis- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 1, Ortadoğu Özel Sayısı (2016): 69
[2] “61. Suriye ve Filistin Cephesi’ndeki Türk şehit mezarlıklarının yerlerini bildiren liste”, Askeri Tarih Belgeleri Dergisi 67, Sayı. 143 (Temmuz 2018): 220-222; a. g. d., “Ek- 14: Suriye ve Filistin’deki Türk şehitleri mezarlıklarını gösteren kroki”
[3] Listede 9. Sıradan itibaren yazılı olan mevkiler, Nablus Muharebesinde ölen askerlerin mezarlarının bulunduğu mevkilerdir.
[4]Yılmazer başvurduğu yabancı kaynaklarda, Nablus yakınlarındaki Kifl Haris’de ve Sebastiya istasyonunda iki ayrı şehitlik (mezarlık) izine rastladığını belirtmektedir. Tuncay Yılmazer, “Armageddon Yolun Sonu, Yıldırım Orduları Kuzey Filistin’i Nasıl Terk Etti?”, Filistin Araştırmaları Dergisi, Sayı. 9 (Yaz 2021): 74
[5] Cengiz Dönmez, ”I. Dünya Savaşıyla İlgili Yurt Dışındaki Türk Şehitlikleri”, Gazi Akademik Bakış 7, Sayı. 14 (Yaz 2014): 149-151
[6] 1987 yılında Dr. Yalçın Özalp tarafından yazılan doktora tezine göre, 272 Türk askeri Tulkerim Türk Şehitliğinde yatmaktadır. Yalçın Özalp, “Yurt Dışındaki Türk Şehitlikleri” (Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 1987), 35. Filistin’de bulunduğumuz sırada Tulkerim’de böyle bir Türk şehitliği olduğu hususunda bir duyum almadık. Böyle bir şehitlik Tulkerim’de varsa bile, yıllar sonra yok olmuş olabilir.
[7] Milli Savunma Bakanlığının 12/3/2012 tarihli ve 4220-7078-12/4272 sayılı tasnif dışı yazısı.
[8] “Aksa’nın yanına Türk şehitliği”, Dünya Bülteni, Erişim 18/9/2021, www.dunyabulteni.net/arsiv/aksanin-yanina-turk-sehitligi-h4114.html
[9] “Sunuş”, Askeri Tarih Belgeleri Dergisi 67, Sayı. 143 (Temmuz 2018): II
[10] “2021 Yılı İdare Faaliyet Raporu”, Dışişleri Bakanlığı, Erişim 13/3/2023, https://www.mfa.gov.tr/data/BAKANLIK/2021-idare-Faaliyet-Raporu.pdf
[11]Dönmez, ”I. Dünya Savaşıyla”, 141
[12] “Our Story”, Commonwealth War Graves Commission, Erişim 21/3/2023, https://www.cwgc.org/who-we-are/our-story/