1.1.2 Nisbi Temsil Sistemi
Nispî temsil veya orantılı temsil, siyasal partilerin güçleri oranında, başka bir deyişle, seçimde aldıkları oy oranında parlâmentoda temsil edilmelerine olanak veren bir sistemler grubunun ortak adıdır.[10] Nispi(oransal) temsil sistemi, seçim sayısı bakımından tek turlu, seçilecek milletvekili sayısı bakımından da listeli seçimi zorunlu kılar. Bu nedenle, nispi temsil sistemlerinde seçim çevrelerinin çoğunluk sistemlerine oranla daha geniş olması beklenir. Seçim çevresi büyüdükçe, temsilde adaletin gerçekleşme oranı da artar.[11]
Nispi temsil esasına dayalı seçim sistemleri; en büyük artık usulü, en kuvvetli ortalama usulü, milli bakiye (ulusal artık) usulü, d’Hondt usulü olarak 4 ana başlıkta incelenebilir.[12]
Ülkemizde 1961 anayasasına kadar yapılan seçimlerde çoğulcu seçim sistemi uygulanmıştır. 1961 yılından sonra uygulanan seçim sistemi nispi sistemdir. 82 Anayasasında Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin seçim sistemi, 2839 sayılı kanunun ikinci maddesinde açıklanmıştır.
2839 Sayılı Kanun, ikinci madde:
Milletvekili seçimi tek derecelidir. Seçim nispi temsil sistemine göre, genel, eşit ve gizli oyla, bütün yurtta aynı günde yargı yönetim ve denetimi altında yapılır. Seçmen, oyunu tam bir serbestlikle kendisi kullanır. Oyların sayımı, dökümü ve tutanaklara bağlanması, açık olarak yapılır.
Nispi seçim sistemi altındaki 4 ana tipten d’Hondt sistemi günümüzde ülkemizde uygulanan sistemdir. Belçikalı bir hukukçu ve matematikçi olan Victor d’Hondt’un bulduğu bu
sisteme göre, bir seçim çevresinde her partinin aldığı oy toplamı, sırasıyla 1’e, 2’ye, 3’e, 4’e … bölünür ve o seçim çevresinin çıkaracağı milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bu işleme devam edilir. Elde edilen paylar, parti farkı gözetmeksizin, büyükten küçüğe doğru sıralanır. Milletvekillikleri bu sıralamaya göre partilere tahsis edilir.[13]
Bu hesaplamayı Ali Akyıldız, “Demokrasinin Sayılarla Sınavı: Seçim Sistemleri” isimli makalesinde 8 milletvekili ve 5 partili bir örneklendirme yapmıştır:
| Partiler | Oylar | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 |
| A | 102.000 | 102.000 | 51.000 | 34.000 | 25.500 | 20.400 | 17.000 | 14.571 | 12.750 |
| B | 57.000 | 57.000 | 28.500 | 19.000 | 14.250 | 11.400 | 9.500 | 8.142 | 7.125 |
| C | 43.000 | 43.000 | 21.500 | 14.333 | 10.750 | 8.750 | 7.166 | 6.142 | 5.375 |
| D | 29.000 | 29.000 | 14.500 | 9.666 | 7.250 | 5.800 | 4.833 | 4.142 | 3.625 |
| E | 9.000 | 9.000 | 4.500 | 3.000 | 2.250 | 1.800 | 1.500 | 1.285 | 1.125 |
Tablo 1, Ali Akyıldız, a.g.m, s.140
Yukarıdaki tabloda yer alan en büyük ilk sekiz sayı, sırasıyla 102.000, 57.000, 51.000,43.000,34.000, 29.000,28.500,25.500 dür. Bu durumda, A partisi, 4, B partisi 2, C Partisi ve D partisi de 1’er milletvekilliği elde ederler. E partisi, bu sistemde de milletvekilliği kazanamamış olur.[14]
Nispi seçim sisteminin faydaları; temsilde adaleti sağlar, seçmenlere birden çok alternatif sunarak farklı görüşlerin temsilinin önünü açar fakat birden çok partinin var olması bir partinin tek başına iktidar olmasını zorlaştırır. Bu durum koalisyon hükümetlerinin önünü açar dolayısıyla çoğulcu temsil sisteminin aksine bu sistemde yönetimde istikrar sorunları ortaya çıkar.[15]
10 Hikmet Sami Türk, a.g.m, s.84
11 Ali Akyıldız, Demokrasinin Sayılarla Sınavı: Seçim Sistemleri, s.133-134
12 Kemal Gözler, 2004, Anayasa Hukuku’na Giriş, aktaran Müge Yüce, a.g.m, s.4
13 Hikmet Sami Türk, a.g.m, s.90
14 Ali Akyıldız, a.g.m, s.140
15 Müge Yüce, a.g.e, s.4
